| بازتاب نقش های معنایی افعال ملکی در نظام حالت نمایی و مطابقه فارسی |
| کد مقاله : 1024-ICIL2024-FULL |
| نویسندگان |
|
فاطمه بهرامی * استادیار گروه زبان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی |
| چکیده مقاله |
| افعال ملکی علیرغم متعدی بودن، در مراتب بالای گذرایی نیستند؛ زیرا طبق معیارهای هاپر و تامپسون (1980) غیرکنشی بودن فعل و به تبعِ آن، نقش معنایی موضوعهای فاعلی و مفعولی آن که نه بر کنشگر و کنشپذیر، که بر مالک و مملوک دلالت دارند، از میزان گذرایی چنین افعالی بهشدت میکاهد. بازتاب این وضعیت در رمزگذاری روابط دستوری مشهود است؛ جستار حاضر نشان میدهد که در فارسی دو فعل ملکی «داشتن» و «بودن» فاعل و مفعول خود را به عنوان موضوعهای غیرسرنمونی تلقی کرده و آنها را به گونهای متفاوت در نظام حالت و مطابقه وارد میکنند و به این ترتیب، نشانداریِ معناییِ موضوعها در آینه ساخت نحوی منعکس میگردد. با توجه به اینکه سازمانبندی روابط دستوری در دو جمله متناظر ملکی نظیر «لقمان سه پسر داشت.» و «لقمان را سه پسر بود.» متفاوت است، ضروری مینماید تفاوت رفتاری این دو فعلِ مترادف از نظر معنا و متناظر از نظر ساخت موضوعی، اما نامتناظر از نظر روابط دستوری تبیین شود. پاسخ را میتوان در نقشهای معنایی غیرسرنمون موضوعهای نحوی یافت که اجازه میدهد هر یک از دو موضوع به صورت بالقوه امکان قرارگرفتن در جایگاه فاعل نحوی را بیابند؛ همچنین تأثیر سلسلهمراتب نظامهای مطابقه و حالتنمایی که به بیان کرافت (2003: 147) در جهت معکوس عمل میکنند، موجب میشود هر کدام از این افعال، یکی از ابزارهای مطابقه یا حالتنمایی را به عنوان راهکار ترجیحی برای رمزگذاری نشاندار ساخت برگزینند. رمزگذاری ناقص موضوعها نیز خواه در حالتنمایی و خواه در مطابقه، میتواند ابزار مکملی برای نشاندار کردن ساخت باشد. |
| کلیدواژه ها |
| گذرایی، نقش های معنایی، نشان داری رده شناختی، حالت نمایی، مطابقه |
| وضعیت: پذیرفته شده مشروط |
