مطالعه، توصیف و تحلیل رده‌شناختی گویش بهدینان شهر یزد: لهجۀ محلتی

کد مقاله : 1187-ICIL2024-FULL

نویسندگان

ماهرخ شجاعی * دانشجو

چکیده مقاله

زبان بهدینان یکی از زبان‌های اصیل ایرانی است که به شاخۀ مرکزی از دستۀ غربی شمالی تعلق دارد و نه تنها در تعداد واج‌ها، واج‌آرایی، آواشناسی، ساخت واژه و حتی نحو با فارسی تفاوت‌هایی دارد، بلکه بر اساس برخی بررسی‌های تاریخی، از نظر تکوینی هم به گروهی جدا از فارسی دری تعلق دارد. پژوهش حاضر با هدف مطالعه، ثبت و بررسی این گویش در معرض خطر انقراض، سعی بر آن دارد که توصیف دقیقی از وضعیت رده‌شناختی زبان بهدینان ارائه نماید. هدف اصلی این پژوهش بررسی الگوی انطباق نقش‌های دستوری، مطالعه وجود ساخت کنایی و حالت‌نمایی نحوی در این زبان است. بر این اساس، چارچوب نظری مطالعه حاضر آرایش ترتیب واژه‌ها و مطالعۀ نظام مطابقه و بررسی نظام حالت است. نتایج حاصل از این مقایسه نشان دهنده آن بود که این زبان در مقایسه با زبان‌های جهان، از منظر 20 مؤلفه رفتاری شبیه زبان‌های ردۀ فعل‌میانی قوی و با توجه به 16 مؤلفه دارای رفتاری مشابه زبان‌های فعل‌پایانی قوی است؛ که نشان‌دهندۀ گرایش آن به سوی ردۀ فعل‌میانی است. تحلیل شواهد از منظر نظام حالت نمایی نشان‌دهندۀ وجود حالت نمایی دوگانه در این گویش بود؛ به‌نحوی‌که در زمان حال، رفتار رده فاعلی-مفعولی و افعال متعدی گذشته، با شیوۀ کنایی-مطلق حالت نمایی می‌شوند. در این خصوص، گویش بهدینی محلتی یزد، فعل متعدی گذشته را به‌صورت ستاک گذشته بدون هیچ‌گونه نشانۀ مطابقه در جمله به‌کار می‌برد و تنها با استفاده از پیش‌بست‌های ضمیری فاعلی که قبل از ستاک فعل ظاهر می‌شوند، مطابقه بین فاعل و فعل نمایش داده می‌شود.

کلیدواژه ها

گویش بهدینی محلتی یزد، ساخت کنایی، ساخت کنایی دوگانه، رده‌شناسی، زبان‌های فلات مرکزی ایران، نظام مطابقه.

وضعیت: پذیرفته شده مشروط